Lokale Democratie

Nederlanders steunen de democratie. Uit onderzoek blijkt dat meer dan 90% democratie de beste vorm van regeren vindt. Democratie is en blijft dus het uitgangspunt. Tegelijk daalt de opkomst bij lokale verkiezingen (rond 50%), het lidmaatschap van politieke partijen (2%) en het vertrouwen in lokale politiek. Hierdoor staat het lokaal bestuur onder druk. Tijden veranderen, ook de manier waarop we onze democratie inrichten vraagt om permanent onderhoud.

Waar het hapert 

De (lokale) democratie hapert. Bijna de helft van de mensen komt niet meer stemmen voor de gemeenteraad, en degenen die in 2018 wel kwamen, maakten de lokale partijen het grootst. De meeste mensen willen lokaal meer invloed en zeggenschap. Maar er is niet veel vertrouwen in bestaande instrumenten als inspraakavonden, petities of actiegroepen. Ondertussen breken democratische vernieuwingen als burgertoppen, burgerpanels en burgerbegrotingen niet echt door. De ervaringen met bewonersinvloed houden niet over, en het aantal burgerinitiatieven groeit niet erg hard. Gemeenten zijn op zoek naar methoden en instrumenten die beter aansluiten bij inwoners, naar vitalisering van de lokale democratie.

Uitgangspunten lokale democratie

De Democratic Challenge heeft tussen 2015 en 2018 meer dan 100 lokale democratie-experimenten verzameld, gebundeld en ondersteund. De belangrijkste lessen uit deze experimenten vormen de drie uitgangspunten voor vitale lokale democratie:

• Maatwerk; elke gemeente is anders. Plattelandsgemeenten met veel dorpskernen vragen andere democratische processen dan een grote stad. Ook binnen elke gemeenten zijn grote verschillen. De ene wijk is politiek actief en hoorbaar, de andere hoor je nooit. Het is dus zaak om de democratische processen op de juiste vorm en schaal te organiseren.
• Meervoudig; een vitale democratie heeft twee dingen nodig: een goed functionerende gemeenteraad en een sterke participatieve en maatschappelijke democratie.
• Democratische waarden; in een democratie telt iedereen mee, dus moeten alle lagen van de bevolking een stem hebben. Deze ‘inclusie’ is een kernwaarde voor een vitale democratie, een waarde die we moeten beschermen.

Positie van de raad

Veel gemeenteraadsleden worstelen met hun rol: hoe gaan we om met maatschappelijk initiatief? Wat laten we aan de lokale samenleving? Hoe faciliteren we? Wat is onze rol nog als democratisch gekozen ‘hoogste’ orgaan? De raad is in spagaat tussen representatieve en participatieve democratie. Deze worsteling leidt in veel gemeenteraden tot een zoektocht en reflectie op de rol van de gemeenteraad.

De klassieke functies van de raad zijn: de volksvertegenwoordigende, kader stellende en controlerende functie. Een gemeenteraad moet er als democratisch platform voor zorgen dat deze functies goed worden ingevuld, maar dat betekent niet dat de raadsleden dat zelf moeten doen. Bovendien is niet elk raadslid een goede kadersteller of controleur. Soms kan er voor worden gekozen om bijvoorbeeld de functie controleren over te laten aan een deskundige burgeraudit, een rekenkamer of een ombudsman. De Raad voor Openbaar Bestuur pleit voor een andere rolinvulling en tijdsbesteding van het raadswerk. Het verbeteren van de contacten met de samenleving staat daarin centraal.

Lokale democratie

Het komt volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) steeds vaker voor dat inwoners en instellingen niet meer wachten op politieke besluiten, maar zelf maatschappelijke kwesties oplossen, zoals het onderhoud van speeltuinen, groenvoorziening of lokale voorzieningen voor ouderen. Naast de klassieke democratie van de stembus en politieke besluitvorming, kunnen dergelijke vormen van de rechtstreekse invloed in de eigen leefomgeving worden beschouwd als kenmerk van een ander soort democratie.

Inwoners nemen regelmatig zelf en samen het initiatief om hun leefomgeving en andere onderwerpen te bepalen. Dit komt ook door veranderingen in taken en taakopvatting binnen het openbaar bestuur. Gemeenten en andere partijen ondersteunen inwoners om hier vorm aan te geven. Een specifieke vorm van burgerinitiatief is Right to Challenge, waarbij inwoners een taak die in het verleden door of in opdracht van de overheid werd uitgevoerd, geheel of gedeeltelijk overnemen.

Lokale democratie is meer dan een inspraakavond. Het vraagt een andere manier van nadenken over het betrekken van inwoners bij het democratisch proces en een andere positionering van de raad. Maar hoe doe je dat? Onze ervaren adviseurs kunnen u hierbij ondersteunen.

Een greep uit onze dienstverlening:

• Opstellen van beleidskaders en meerjarige beleidsplannen lokale democratie
• Evaluatie en monitoring lokale democratie
• opzetten en begeleiden lokale democratie
• Detachering van specialisten